İNDİR

GÜNEŞ SİSTEMİ ÖTESİ : GÖK CİSİMLERİ

Var olan her şeyi içinde bulunduran sonsuz boşluğa uzay denir. Uzay boşluğunda bulunan tüm doğal cisimlerin ortak adı gök cismidir. Bunlar Güneş, Ay, gezegen, yıldız, takımyıldız ve bulutsu gibi cisimlerdir.

YILDIZ OLUŞUM SÜRECİ

Geceleri gökyüzünde gördüğümüz parlak noktalar Dünya’ya çok uzak olan yıldızlardır. Yıldızlar da canlılar gibi doğar, büyür ve ölürler. Yıldızlar, bulutsu adı verilen gaz ve toz bulutlarından oluşur. Kendi kütle çekim kuvvetinin etkisiyle sıkışmaya başlayan bulutsu küçük parçalara ayrılır. Bu parçaların sıcaklığı ve yoğunluğu giderek artar.

Yıldızların hemen hemen tüm özelliklerini başlangıçtaki kütlesi belirler. Büyük kütleli yıldızların hayatları süpernova patlaması ile son bulur ve yıldızdan geriye nötron yıldızları veya karadelikler kalır. Küçük kütleli yıldızların dış katmanları uzaya saçılır ve merkezlerinde metal ve karbon yığını olan beyaz cüce kalır.

Ölen yıldızlar arkalarında toz ve gaz bulutu bırakır ve bunlar sonunda bulutsu halini alır.

YILDIZ

Kendiliğinden ısı ve ışık yayabilen küresel şekilli doğal gök cisimlerine yıldız denir. Yıldızlar, merkezlerinde meydana gelen değişimler sonucu enerji üreterek ısı ve ışık yayarlar. Yıldızların yaydığı ışınlar Dünya’dan bakıldığında titreşimli görünür. Yıldızların titreşimli görünmelerinin sebebi Dünya’dan çok uzak olmaları ve atmosferin bu ışınları etkilemesidir.

Yıldızların farklı parlaklıklarda görünmelerinin nedeni : Yıldızların büyüklüklerinin ve Dünya’ya olan uzaklıklarının farklı olmasıdır.

Sıcaklıklarına Göre Yıldızlar :
Uzayda bulunan yıldızların büyüklükleri ve sıcaklıkları birbirinden farklıdır. Yıldızlar sıcaklıklarına bağlı olarak mavi, beyaz, sarı ve kırmızı görünürler.

En sıcak yıldızlar mavi veya beyaz,

Orta sıcaklıktaki yıldızlar sarı,

Soğuk yıldızlar da kırmızı renkli

Yıldızların Genel Özellikleri

• Doğal ısı ve ışık kaynaklarıdır.
• Dünyadan bakıldığında ışıkları titreşimli görünür.
• Canlılar gibi doğar, büyür ve ölürler.
• Hem kendi eksenleri etrafında hem de galaksi yörüngelerinde dolanırlar.
• Tekli halde veya takım halinde bulunurlar.
• Sıcaklıklarına göre farklı renklerde gözlenirler.

Bulutsu (Nebula)

Yıldız oluşum sürecinin başlangıcında uzay boşluğunda bulunan sıcak gaz ve toz bulutlarının oluşturduğu kümeye bulutsu denir.

Gaz ve tozdan oluşan bulutsular, yıldızların ham maddesidir. Yıldızlar sıkışan bulutsulardan oluşur.

Sahip olduğu hidrojen elementinin verdiği salma çizgisinden dolayı salma bulutsusu,

Yoğun olmaları sebebiyle içerisinden veya arkasından hiçbir ışık geçirmeyen karanlık bulutsusu,

Yakınında bulunan bir yıldızdan aldıkları ışığı sayesinde aydınlanan yansıma bulutsusu,

Dış katmanlarını uzaya saçarak merkezinde sıcak bir beyaz cüce bırakan gezegenimsi bulutsu

Büyük kütleli yıldızların ömürlerinin sonunda şiddetli bir süpernova patlaması sonucu katmanlarını uzaya saçtığı, dağınık yapılardaki süpernova kalıntıları bulutsu türüne örnektir.

NOT: Gökyüzündeki en parlak bulutsu Orion Bulutsusu olup Dünya’ya en yakın yıldız oluşum bölgesidir.

Kara Delikler

Büyük kütleli yıldızların bazıları yaşam sürecini tamamlayıp enerjilerini tamamen yitirdiklerinde kara deliklere dönüşür. Kara delikler, ışığı bile yutabilen çok güçlü çekim gücüne sahip gök cisimleridir.

Takımyıldızları

Birden fazla yıldızın bir arada bulunmasıyla oluşan yıldız kümelerine takımyıldız denir.

Takımyıldızda bulunan yıldızlar bir aradaymış gibi görünmelerine rağmen birbirinden çok uzakta bulunur.

Büyükayı, Boğa, Büyük Köpek, Yılan, Küçükayı, Ejderha, Çoban, Kuzey Tacı ve Orion (Avcı) günlük hayatta sıkça duyduğumuz takımyıldızlardır.

Işık Yılı

Evrende gök cisimleri arasındaki uzaklıklar o kadar büyüktür ki dünya üzerinde kullandığımız uzaklık birimi olan kilometre yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle gök cisimleri arasındaki uzaklık ışık yılı ile ifade edilir.

Işık yılı kavramı, bir zaman ölçüsü değil bir mesafe ölçüsüdür.

Işığın boşlukta 1 saniyede aldığı yol 300.000 (300 bin) km’dir. Işığın bu hızla 1 yılda kat etmiş olduğu mesafeye 1 ışık yılı denir.

GALAKSILER

Yıldızlardan, yıldızlar arası gaz ve toz bulutlarından, kara deliklerden, gezegenler ve doğal uydularından oluşan dev sistemlere galaksi ya da gök ada denir.

Eliptik Galaksiler : Eliptik galaksiler genel olarak küçük yapıdadır. Bu galaksilerde yıldızlar arası gaz ve toz bulutları azdır.

Sarmal Galaksiler : Sarmal galaksilerin çevresinde, merkezinden dışa doğru uzanan parlak kollar mevcuttur. Galaksinin merkezinde yaşlı yıldızlar, kollarda ise daha genç yıldızlar bulunur. Samanyolu ve Andromeda Galaksisi, sarmal galaksilere örnektir.

Düzensiz Galaksiler : Bu galaksiler belli bir biçime sahip olmadığından düzensiz galaksi olarak adlandırılır.

EVREN

Üzerinde yaşadığımız dünyayı, gezegenleri, yıldızları, galaksileri, bulutsuları ve uzayı kapsayan sonsuz boşluğa evren denir.

Sınırları halen keşfedilmediği için evren sonsuz büyüklükte kabul edilir.

Evrenin oluşumuyla ilgili genel olarak iki görüş vardır.

Newton’un “hareketsiz ve başlangıcı olmayan evren” görüşüdür. Bu evren görüşüne göre, evren sonsuzdan beri vardır ve varlığını şu anki hâli ile sonsuza kadar devam ettirecektir.

Birçok bilim insanı tarafından kabul edilen görüş ise evrenin bir başlangıcı olduğudur. Bu görüşte “Big Bang (Büyük Patlama)” Teorisi’ne dayandırılmaktadır. Günümüzden yaklaşık 15 milyar yıl önce evrenin bir patlama sonucu meydana geldiği düşünülmektedir.