SES VE ÖZELLİKLERİ

1- Sesin Yayılması

Ses, maddenin titreşimiyle oluşan bir enerji türüdür. Ses, durgun bir suya atılan taşın oluşturduğu dalgalar gibi her yöne doğru yayılır. Ses enerjisini madde tanecikleri birbirine aktarır. Böylece ses yayılmış olur. Sesin yayılabilmesi için maddesel ortam gereklidir. Katı, sıvı ve gaz ortamlarda ses iletilir. Maddenin olmadığı ortamlarda (boşluk) sesi iletecek tanecik olmadığı için ses iletilemez.

2- Sesin Farklı Ortamlarda Farklı Duyulması

Sesin yayıldığı ortamın değişmesiyle ses farklı işitilir. Hava ortamında metal kaşıkları birbirine vurarak çıkardığınız sesin su ortamındakinden daha farklı duyulduğunu gözlemleyebiliriz.

Ses kaynağından çıkan ses, maddesel ortam farklılaşınca farklı şekilde duyulur. Maddesel ortamın değişmesi duyulan sesi farklılaştırır.

Farklı cisimlerin ürettikleri sesler de farklıdır. Davul sesi, darbuka sesinden; piyano sesi, org sesinden farklıdır. Kuş sesi, köpeğin sesi ve insanların çıkardığı sesler de birbirinden farklıdır. Bunun sebebi ses kaynaklarının farklı olmasıdır.

Bağlama, gitar ve kemençe, hepsi telli müzik aleti olmalarına rağmen sesleri birbirinden farklıdır. Hatta aynı bağlamanın farklı telleri de farklı ses çıkarır. Bunun sebebi; tellerin kalınlığı, cinsi ve gerginliğinin farklı olmasıdır.

3- Sesin Sürati

Ses, maddelerde tanecikler sayesinde bir noktadan başka bir noktaya iletilir. Tanecikler ne kadar çok ve birbirine ne kadar yakın ise ses o kadar süratli yayılır. Katı maddelerin tanecikleri birbirine yakın olduğu için ses, katılarda sıvılara göre daha süratli yayılır. Gaz maddelerin tanecikleri arasında boşluk fazla olduğu için ses en yavaş gaz maddelerde yayılır. Tanecik sayısı azaldıkça sesin sürati azalır. Boşlukta hiç tanecik bulunmadığı için ses yayılmaz.

Sesin Yayılma Süratinin Bağlı Olduğu Faktörler:

1. Maddenin Fiziksel Hali: Ses en hızlı katılarda, sonra sıvılarda, en yavaş gazlarda yayılır. Katılarda tanecikler birbirine çok yakın olduğu için ses süratli yayılır.

2. Ortamın Yoğunluğu:

Ortamın yoğunluğu arttıkça sesin yayılma sürati de artar. Ses, maddelerin en yoğun hali katılarda en süratli yayılırken en az yoğun olan gazlarda en yavaş yayılır.

3. Ortamın Sıcaklığı:

Ortamın sıcaklığı arttıkça sesin yayılma sürati de artar. Çünkü maddenin sıcaklığı arttıkça maddeyi oluşturan taneciklerin hareketliliği de artar. Böylece ses madde içinde daha süratli yayılır.

Işık ve Sesin Sürati

Şimşek çaktıktan bir süre sonra gök gürültüsünü duyarız. Aynı mesafeyi daha süratli olan daha kısa zamanda alır. Bu yüzden ışığın süratinin sesin süratinden çok fazla olduğunu söyleyebiliriz.

Ses Enerjisi

Ses enerjisi hareket ve ısı enerjisine dönüşebilir. Kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti azalır. Ses enerjisinin aktarılabilmesi için taneciklerin birbirine temas etmesi gerekir.

Yukarıdaki davuldan çıkan ses dalgalar halinde havada yayılır. Ses dalgaları davulun önündeki mum alevinin titreşmesine sebep olur. Bu da sesin enerji olduğunu gösterir.

Ayrıca tıp alanında böbrek taşının kırılmasında ses enerjisinden yararlanılır.

4- Sesin Maddeyle Etkileşmesi

Ses madde ile karşılaşınca;

• Maddeye (engele) çarparak geri dönebilir (yansır).

• Madde tarafından soğurulabilir.

• Bir kısmı yansır, bir kısmı emilir ve bir kısmı da diğer tarafına geçebilir.

Sesin yansıması:

Ses dalgalarının bir engele çarparak geldiği ortama geri dönmesine sesin yansıması denir. Ses, sert ve pürüzsüz yüzeylerde daha fazla yansımaya uğrar. Pürüzlü ve yumuşak yüzeyler sesi iyi yansıtmaz. Aynı sesi sert ve pürüzsüz yüzey ile yumuşak ve pürüzlü yüzeye gönderirsek sert ve pürüzsüz yüzeyden yansıyan sesin şiddeti daha fazla olur.

Boş bir odada şiddetli duyulan sesler, odada eşya olduğunda aynı şiddette duyulmaz. Bunun sebebi boş odadaki sesin, daha fazla yansıyarak oda içine geri dönmesidir. Oysa eşya dolu bir odada ses farklı yönlere dağılmaktadır ve bazı eşyalar tarafından ses soğurulmaktadır. Burada ses daha az şiddetli duyulur.

* Sesin yansıma özelliğinden yararlanarak teknolojide birçok alet geliştirilmiştir.

Ultrason: Ultrason cihazları insan vücuduna ses dalgaları gönderir. Bunların iç organlardan yansıması bilgisayar ekranında görüntüye çevrilir.

Sonar: Bu cihaz da sesin yansıma özelliğinden yararlanılarak geliştirilmiştir. Denizaltılar bununla mesafe tespiti yapabilir, deniz tabanının haritasını çıkarabilir. Balıkçılar sonar cihazı sayesinde denizdeki balık sürülerinin yerini bulabilir.

Radar: Radarlar ile karşıdan gelen aracın sürati hesaplanabilir. Radarlardan çıkan ses dalgaları karşıdaki araçtan yansır ve sesin bu mesafeyi kat etme süresinden yararlanarak aracın sürati hesaplanır.

Ses dalgalarının bir engele çarpıp kaynağına geri dönmesine yankı denir. Bir dağa karşı bağırdığımızda bir süre sonra sesimizi tekrar duyabiliriz. Yeterli mesafe bırakarak ve kirletici diğer sesler olmadan yüksek binalar veya duvarların karşısında bağırdığımızda da sesimizin yankısını algılayabiliriz.

Sesin Soğurulması:

Sesin madde tarafından tutulmasına sesin soğu­rulması denir. Ses katı bir yüzeye çarptığında, sesin bir kısmı yansır, bir kısmı ikinci ortama geçer, bir kısmı da soğurulur.

Ses; pürüzlü, yumuşak ve gözenekli yüzeylere çarptığında enerjinin çoğu bu maddeler tarafından soğurulur.

Kumaş, pamuk, yün, keçe, halı, plastik, cam yünü ve strafor gibi maddeler sesi soğururken, demir, bakır, alüminyum ve beton gibi maddeler sesi fazla soğurmaz.

Ses Yalıtımı:

Bir mekândaki sesin iç ortamdan dışarıya ya da dış ortamdan içeriye geçişini engellemek için yapılan uygulamalara ses yalıtımı denir. Maddeler üzerine çarpan sesi, kendi özelliklerine göre farklı oranlarda soğururlar. Bazıları çok fazla soğururken, bazıları daha az soğurur.

Ses yalıtımı, istenen seslerin duyulması istenmeyenlerin ise duyulmaması için önemlidir.

Ses yalıtımı, bina içerisindeki seslerin dışarı yayılmasını önlemenin yanında bina dışından gelecek seslerin de içeri geçmesini önlemeye yarar. Böylece istenmeyen seslerin yayılması engellenerek gürültünün etkileri azaltılmış olur.

Ses yalıtımının faydaları:

• Ses yalıtımı sayesinde ev, hastane, okul ve kütüphane gibi ortamlarda istenmeyen seslerden kurtuluruz.

• Sinema, tiyatro, televizyon ve ses kayıt stüdyosu gibi mekânlarda uygun kullanım koşulları oluşturabiliriz. Böylece elde edilen ses dış seslerden arınmış olup net bir şekilde duyulabilir.

• Konser salonu, eğlence mekânları, düğün salonları gibi gürültünün çok olduğu yerlerde çevreye yayılan gürültüyü azaltabiliriz.

Ses Bilimi (Akustik)

Sesin yayılması, soğurulması, madde ile etkileşimi ve canlılar üzerindeki etkileri ile ilgilenen bilim dalına ses bilimi (akustik) denir. Akustik uygulamalarında özellikle sesin yansımasının kontrollü bir şekilde yapılması gereklidir. Sinema, konser ve tiyatro salonları ya da cami gibi mekânların tasarım ve inşasında sesin kalitesi akustik bilimi sayesinde artırılır. Ayrıca bu gibi mekânlarda yayılan ve yansıyan seslerin birleşerek sesin daha şiddetli duyulması sağlanır.

Günümüzde de konser ve konferans salonları, tiyatro, sinema gibi mekânların yapım aşamasında akustik özellikler dikkate alınmaktadır. Örneğin, Avusturalya Sidney’de bulunan opera binası hem görsel hem de akustik açıdan oldukça ilgi çekicidir.