Kalıtım Konu Özeti 12
İNDİR
KARAKTERLERİN OLUŞMASI
Benzer- farklı özellikler….
Canlılar aleminde türler arası ve tür içi çeşitliliğine neden olan özelliklere “karakter” denir. (saç rengi, ten rengi vs.)
Canlının sadece kendi yaşamını ve vücudunu etkileyen karakterlere “kalıtsal olmayan karakterler” denir. (ağırlık, konuşma şekli, organ eksikliği)
Genler üzerinde nesilden nesile aktarılabilen özelliklere “kalıtsal karakter” denir. (dil yuvarlama, çenede gamze, kan grubu, göz rengi, kulak memesi yapışıklılığı vs.)
Canlılardaki karakterleri (benzerlik ve farklılıkları) ve karakterlerin yeni bireylere aktarılmasının kurallarını inceleyen bilime “genetik” (kalıtım) denir.
Mendel’in Çalışmaları
Gregor Mendel 1860
Bezelyeleri kullanmasının nedenleri;
Bezelyeler her ortamda kolayca yetiştirilir ve yılda birkaç ürün (döl) alınabilir.
Bezelyelerde tohum şekli, rengi ve büyüklüğü gibi birbirinden farklı 20 çeşit karakter gözlenebilir. Mendel bunlardan 5-6 tanesini çaprazlamalarında kullanmıştır.
Çiçek rengi: Mor, Beyaz.
Tohum rengi : Sarı, Yeşil
Tohum şekli: Yuvarlak, Buruşuk
Meyve rengi: Yeşil, Sarı
Meyve şekli: Uzun, Kısa
Bezelye çiçeklerinin taç yaprakları uzun ve geniş olup, çiçeğin erkek ve dişi organlarını tamamen dış çevreye kapatır. Böylece doğal ortamda yabancı tozlaşma yapamazlar.
Bezelyelerin karakterleri saf halde bulunur yani homozigottur.
Taç yaprakların deneysel amaçla kesilmesiyle, bezelyeler üzerinde suni tozlaşmalar yapılabilir.
Kalıtımla İlgili Kavramlar
Homolog Kromozom: Eşeyli olarak çoğalan canlılarda, anne ve babadan yavruya geçen ve aynı karakterlerin oluşmasında rol oynayan kromozomlara denir.
Homolog kromozomlar üzerinde, türe özgü sayıda olan farklı genler vardır. Genetik çaprazlamalarda homolog kromozomların üzerindeki genler rol oynar.
Karakter: Eşeyli üreyen canlılardaki her bir karakter, anne ve babadan gelen homolog kromozom genleri tarafından oluşturulur.
Gen: Her bir gen, farklı genetik şifrelere sahiptir. Bir kromozom üzerinde binlerce farklı gen bulunabilir.
Her organizma türü kendine özgü sayı ve çeşitte genlere sahiptir.
Baskın (Dominant gen) :
Her koşulda kendi etkisini gösteren gendir.
Baskın özellikler:
Siyah saçlılık,
Kıvırcık saçlılık,
Uzun boyluluk,
Uzun kirpik,
Kulak memesinin ayrık olması,
Dil yuvarlayabilme,
Bezelyelerde sarı tohumluluk
Çekinik (Resesif gen) :
Sadece çekinik genlerle birlikte etkisini gösteren gendir. Doğada genellikle az sayıda görülür.
Çekinik özellikler:
Sarı saçlılık,
Düz saçlılık,
Kısa boyluluk,
Kısa kirpik,
Dil yuvarlayamama,
Kulak memesinin yapışık olması,
Bezelyelerde yeşil ve buruşuk tohumluluk.
Bezelyelerde bulunan bazı baskın ve çekinik karakterler şunlardır:
Uzun boyluluk, kısa boyluluğa;
Kırmızı çiçek, beyaz çiçeğe;
Sarı tohum, yeşil tohuma;
Yuvarlak tohum, buruşuk tohuma;
Sarı meyve, yeşil meyveye baskındır.
Saf döl (Homozigot):
Baskın gen + Baskın gen = Baskın özellik
- (A) (AA)
Çekinik gen +Çekinik gen=Çekinik özellik
- (a) (aa)
Melez döl (Heterozigot):
Baskın gen + Çekinik gen = Melez özellik
- (a) (Aa)
Genotip: Karakterlerin oluşmasını sağlayan yapı ve özelliklerin toplamıdır.
AA = Homozigot baskın karakter
Aa = Heterozigot baskın karakter
aa = Homozigot çekinik karakter
Fenotip: Fenotip, duyu organları tarafından algılanabilen genetik sonuçtur.
Canlı genotipi+Çevre koşulları=Canlı fenotipi
Genotip Fenotip
AA A
Aa A
aa a
KARAKTERLERİN ÇAPRAZLANMASI
P = Ebeveyn (anne, baba) genotipi
G = Çaprazlama sonucu oluşan gamet çeşitlerinin genotipleri
F1= 1. Kuşak (1.döl)
F2 = 2. Kuşak (2.döl) F1 deki bireylerin çaprazlanmasıyla oluşur.
Eşeye(cinsiyete) Bağlı Kalıtım
Vücut kromozomları +cinsiyet kromozomları
a)Vücut kromozomları: Vücudumuzda doku ve organların oluşmasında görev yapar.
b) Eşey kromozomları
insanda;
vücut hücreleri=46kromozom=44+2
üreme hücreleri=23=22+1
dişi XX
erkek XY
X kromozomları, Y kromozomlarına göre daha uzundur ve daha çok sayıda gen içerir.
Y kromozomu, X e göre daha etkilidir, bulunduğu canlının erkek olmasını sağlar.
Bir çocuğun kız doğma olasılığı her zaman %50dir. Erkek olma olasılığı da her zaman %50dir.
Genetik Hastalıklar
Kromozom ve genlerim yapı ve sayısından kaynaklanan rahatsızlıklardır.
Genetik hastalıkların kimi sadece bulunduğu kişinin kendi yaşamını etkilerken bazıları ise genetik olarak nesilden nesile aktarılabilir.
X ve Y kromozomları üzerinde cinsiyetle ilgili genlerden başka, vücutla ilgili özellikleri taşıyan genler de bulunur. Bunlar arızalanabilir.